Mamy za sobą Wszystkich Świętych i Zaduszki, dni w czasie których nasze myśli biegły częściej niż na co dzień ku osobom, które już odeszły. Myślimy wówczas o naszych bliskich, o znajomych, także o osobach ważnych dla nas, choć obcych. Towarzyszą nam w tym czasie głębsze refleksje o przemijaniu, sensie ludzkiego życia i jego wartościach. Wielu ludzi zapala tego dnia znicze na zapomnianych mogiłach, są i tacy, którzy nie znają miejsca spoczynku bliskich.
Jest miejsce na Biskupiej Górce, gdzie co roku ktoś zapala świeczki i modli się, mimo że nie ma w tu już cmentarza. To hołd oddany Gdańszczanom, którzy przez wiele pokoleń tworzyli dorobek kultury i historię naszego miasta. Na miejscu dawnej nekropolii położonej przy obecnej ulicy Na Stoku i Salwator na Biskupiej Górce teraz stoi szkoła, jest boisko, plac zabaw, garaże i zaniedbany park. I tylko szeregi drzew wskazują, gdzie przebiegały cmentarne aleje.
Założony w 1620 r. długo był drugim co do wielkości cmentarzem w Gdańsku, bardzo pięknym, bo spoczywało tu wielu bogatych mieszczan, w tym wielce zasłużonych dla Gdańska m.in. Jakub Kabrun, Friedrich Muhl czy Matthias Gotthilf Löschin. Chowano na nim parafian początkowo kościoła Zbawiciela, potem Św. Jana i Mennonitów. Cmentarz został zamknięty w 1945 roku, a na początku lat sześćdziesiątych zbudowano na tym miejscu szkołę.
Likwidacja cmentarza polegała głównie na usunięciu nagrobków. Ludzie pamiętają, że przy robieniu fundamentów pod szkolę, wykopywano ludzkie kości. Jedna z mieszkanek wspomina: „A jak tę szkołę budowali, to te czaszki leżały tu wszystkie na podwórku, gdzie się teraz chodzi. Wyglądały jak piłki. Wzięłam wówczas jedną do ręki. Leżały tak z miesiąc, no bo oni ten wykop zrobili i dopiero gdy go uporządkowali, to wtedy je dopiero zabrali. I tak sobie leżały na wierzchu.
– Co ludzie wtedy mówili? Nic nie mówili, a co mieli mówić – to rząd rządzi. Nieraz jak idę tamtędy, to to mi się zawsze przypomina, myślę: ”Boże, to po tych ludziach się tak depcze…”
O tych czaszkach wychodzących z ziemi opowieści jest więcej. Wspomina je także Krzysztof Polkowski, dziś dziekan Wydziału Malarstwa ASP w Gdańsku, który stara się ocalić od zapomnienia historię tego miejsca. W czasie ubiegłorocznego Streetwaves, które odbywało się na Biskupiej Górce Krzysztof Polkowski razem z artystami Jackiem Kornackim i Jackiem Zdyblem w parku pozostałym po cmentarzu zrobili projekt artystyczny zatytułowany: „St. Salvator Kirchhof”.”To miejsce, świadczące o wielokulturowości miasta, śmiało można by nazwać „gdańskimi powązkami”. Jednak do tej pory nie doczekało się ono choćby tablicy pamiątkowej, informującej o tej ważnej nekropolii i ludziach, którzy tutaj spoczywają. Chcielibyśmy zasygnalizować ten problem, na razie jedynie efemerycznymi działaniami artystycznym, które składają się na projekt pt. St. Salvator Kirchhof. Zostawimy tutaj nietrwałe „pamiątki”, które mają choć na chwilę przypominać o istnieniu cmentarza. Zakładamy, iż docelowo zostanie w tym miejscu umieszczony trwały ślad pamięci w postaci kamienia z inskrypcją. Wydaje się nam, iż słuszna skądinąd idea powołania wspólnego cmentarza zlikwidowanych nekropolii nie zwalnia nas – mieszkańców od odpowiedzialności za stan tych „bezimiennych” miejsc.” (https://www.facebook.com/events/227963757306329/permalink/233755730060465/).
Do dziś na ogrodzeniu szkolnego boiska wisi zamocowana wówczas tabliczka z napisem „Hier ruht in Gott Jakub Kabrun 1759-1814”. To pod nią Krzysztof i inne osoby zapalają znicze w dniu Wszystkich Świętych.
W miejscach zlikwidowanych dużych cmentarzy w Gdańsku stoją dziś granitowe tablice informacyjne mówiące o przeszłości tych miejsc, a ocalały fragment parku przy ul. Salwator i na Stoku ciągle na to czeka.
Krystyna Ejsmont
Jakub Kabrun (Jacob Cockburn) 1759 – 1814, mecenas sztuki, kolekcjoner, artysta, kupiec, społecznik, był znaną postacią w dawnym Gdańsku. Zainicjował budowę Teatru Miejskiego i przyczynił się do powstania Muzeum Narodowego w Gdańsku przekazując w tym celu bezcenną kolekcję dzieł sztuki, w której były m.in. grafiki Dürera i Rembrandta (http://www.encyklopediagdanska.pl/index.php?title=KABRUN_JAKOB).
Friedrich Muhl 1732-1797, bogaty kupiec, kolekcjoner malarstwa, armator, ławnik Głównego Miasta, rajca Gdańska, przewodniczący rady parafialnej kalwińskiego kościoła św. Piotra i Pawła (http://www.encyklopediagdanska.pl/index.php?title=MUHL_FRIEDRICH).
Matthias Gotthilf Löschin 1790-1868, jeden najwybitniejszych intelektualistów dziewiętnastowiecznego Gdańska, naukowiec, literat, pedagog, dyrektor wyższej szkoły obywatelskiej dla chłopców w Gdańsku, bibliotekarz Biblioteki Miejskiej, radny Miasta Gdańska. Założył i wydawał pismo literackie „Gedania”, publikował prace o historii Gdańska, przewodnik po Gdańsku i okolicach, zainicjował powstanie pierwszego publicznego przedszkola w Gdańsku. Honorowy Obywatel Gdańska (http://www.gdansk.pl/nasze-miasto,538,1317.html).
fot. ke
