Zapraszamy na fotorelację z wydarzenia “Śladami Polonii WMG na Biskupiej Górce” zorganizowanego w związku ze 104. rocznicą urodzin pisarza Brunona Zwarry. Uroczystość zaczęła się spacerem z przewodnikiem po miejscach związanych z mieszkającymi na Biskupiej Górce działaczami polskich organizacji z II Wolnego Miasta Gdańska. Spacer przygotował i poprowadził lokalny przewodnik po Biskupiej Górce, Krystian Błaszczyk.
Brunona Zwarra i jego ojciec, Wojciech Zwarra, mieszkali w okresie międzywojennym na Biskupiej Górce pod adresami: Biskupia 2 i Na Stoku 46. Wojciech był członkiem Zjednoczenia Zawodowego Polskiego, a od 1927 r. Gminy Polskiej. Od 1929 r. pracował jako dźwigowy w Radzie Portu, od 1934 był prezesem Oddziału Pracowników Rady Portu ZZP. W 1935 wszedł do zarządu Gminy Polskiej. W marcu 1940 został aresztowany i osadzony w Stutthofie, potem w obozie Sachsenhausen, gdzie zmarł.
Brunon Zwarra był uczniem Gimnazjum Polskiego, członkiem Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej, Zjednoczenia Zawodowego Polskiego i Klubu Sportowego Gedania. Więziony w obozach w Nowym Porcie, Stutthofie i Sachsenhausen. Autor książek poświęconych historii Gdańska: “Gdańsk 1939. Wspomnienia Polaków gdańszczan”, Gdańszczanie”, “W gdańskiej twierdzy” i autobiograficznych pięciotomowych “Wspomnień gdańskiego bówki”.
Blisko Zwarrów, bo przy ul. Schwarzes Meer 15 (nieistniejąca) mieszkał z rodziną Maksymilian Cygalski, obrońca Poczty Polskiej. Rozstrzelany 5 X 1939 r. na Zaspie, odznaczony Orderem Virtuti Militari, Honorowy Obywatel Miasta Gdańska.
Rudolf Cymorek. Rozstrzelany w 1940 r. w grupie 67 działaczy polskich z Wolnego Miasta Gdańska i Pomorza w obozie Stutthof. Należał do Gminy Polskiej, Gminy Polskiej Związku Polaków (skarbnik filii w Nowym Porcie, od 17 VI 1937), Koła Przyjaciół Harcerstwa w Nowym Porcie, Macierzy Szkolnej (od 1931 ławnik Koła Opieki Rodzicielskiej przy Prywatnej Polskiej Szkole Macierzy Szkolnej w Nowym Porcie), Towarzystwa byłych Wojaków (z okazji 10-lecia placówki uhonorowany pamiątkowym dyplomem za zasługi), Zjednoczenia Zawodowego Polskiego (członek Komisji Rewizyjnej oraz prezes filii w Nowym Porcie, 1935-1938). W 1933 r. skazany na karę 4 m-cy więzienia za wznoszenie na Dworcu Głównym w Gdyni propolskich okrzyków. W okresie poprzedzającym wybuch wojny przechowywał potajemnie broń przeznaczoną dla pracowników Komisariatu Generalnego RP w Gdańsku.
Mieszkał krótko na Petershagen hinter der Kirche 6 (ul. Spadzista, dom nie istnieje). Więcej informacji: Gedanopedia. CYMOREK_RUDOLF.
Bolesław Cyrson. Należał do Gminy Polskiej Związku Polaków, Zjednoczenia Zawodowego Polskiego, Związku Kupców Polskich i KS Gedania. Mieszkał i miał sklep rzeźniczy przy Petershagen 3, obecnie ul. Zaroślak 10.
Henryk Jarosz. Członek Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej, Towarzystwa Byłych Powstańców i Wojaków oraz Zjednoczenia Zawodowego Polskiego. Mieszkał przy ul. Am Berge 7, obecnie to ul. Górna, jednak żaden ze stojących przy niej budynków nie przetrwał do dzisiaj.
Franciszek Oliński. Mieszkał z rodziną i prowadził kawiarnię “Cafe Bischofshohe” przy ul. Biskupiej 23. Członek Związku Polaków. W jego kawiarni odbywały się spotkania polskich organizacji, m.in.: Towarzystwa Polek, Towarzystwa Sportowego “Sokół”, Towarzystwa Śpiewu “Lira”, Związku Polaków, Towarzystwa byłych Wojaków w Gdańsku, Zjednoczenia Zawodowego Polskiego, Towarzystwa Miłośników Scen, Stowarzyszeń: Młodzieży Polskiej Męskiej i Żeńskiej. Poza walnymi zebraniami, comiesięcznymi spotkaniami (wykłady, prelekcje, omówienie spraw bieżących itp.) były organizowane spotkania związane z obchodami świąt narodowych i religijnych (Wielkanoc, Boże Narodzenie, 3 Maja), a także np. imprezy karnawałowe. Odbywały się także przedstawienia teatralne (chociażby w ramach działalności Koła Miłośników Sceny), koncerty oraz pokazy filmów. Hitlerowcy nieraz zakłócali te spotkania – bito zgromadzonych pałkami, tłuczono szyby i naczynia, niszczono meble, malowano napisy na ścianach farbą olejną, wrzucono bombę z gazem łzawiącym itp. W 1945 r. kawiarnia wraz z domem właścicieli spłonęła. Więcej o kawiarni i rodzinie Olińskich można przeczytać pod tym linkiem:
Antoni Potrykus. Członek Gminy Polskiej Związku Polaków, Zjednoczenia Zawodowego Polskiego, KS Gedania i Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej (sztandarowy). Mieszkał przy ul. Am Berge 5 (ul. Górna).
Ks. Franciszek Rogaczewski. Był członkiem zarządu i wiceprezesem Macierzy Szkolnej, kapelanem kolejarzy i pracowników Poczty Polskiej w WMG. Powołał, wraz z grupą polskich księży, Ligę Katolicką. Pierwszy proboszcz kościoła Chrystusa Króla bardzo zaangażowany w budowę tego kościoła. 1 września 1939 r. aresztowany i osadzony w przejściowym więzieniu dla gdańskich Polaków Victoriaschule, a następnego dnia wysłany w pierwszym transporcie Polaków do niemieckiego obozu koncentracyjnego Stutthof. W obozie był bity i maltretowany. Rozstrzelany 11 stycznia 1940 r. w Stutthofie w grupie wybitnych przedstawicieli gdańskiej Polonii.
Beatyfikowany 13 czerwca 1999 r.
Rodzina Fritschów i Majewskich. Co prawda Ferdynand Fritsch z żoną Elżbietą (z d. Majewska) i trojgiem dzieci zamieszkali przy ul. Biskupiej 29 już po zakończeniu wojny, jednak przypomnienie o tej rodzinie, bardzo zasłużonej dla polskości Gdańska, musiało znaleźć się także w programie spaceru.
Ferdynand Fritsch był ostatnim trenerem piłkarzy KS Gedania przed wybuchem wojny, trenował Brunona Zwarrę, a ich rodziny przyjażniły się w okresie powojennym. Jego żona, Elżbieta Majewska, pochodziła z rodziny wielce zasłużonej w krzewieniu polskości na terenie WMG. W restauracji jej ojca, Jana Majewskiego, spotykały się organizacje polskie, a w ogrodzie ćwiczyli członkowie Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Jan zginął w KL Sachsenhausen w 1945 r.
Jego najstarszy syn Jerzy był jednym z pierwszych spośród siedmiorga maturzystów Gimnazjum Polskiego, po ukończeniu którego wstąpił do Seminarium Duchownego w Pelplinie. Jako ksiądz znany był z ostrych kazań, w których nie bał się potępiać wybryków nazistów. Zginął w KL Dachau w 1942 r.
Pozostali synowie:
Alfons – właściciel kantyny w koszarach w Nowym Porcie i dostawca żywności dla załogi na Westerplatte, został zamordowany na początku września 1939 r. w Rębiechowie.
Franciszek – lotnik aeroklubu w Rumi, pracował w ekspedycji kolejowej. Zginął w KL Auschwitz w 1942 r.
Bernard – uczestniczył w obronie Poczty Polskiej w Gdańsku, został rozstrzelany 5 października 1939 r. na Zaspie.
Kazimierz – przez pięć lat był więźniem obozu Stutthof.
Córki Katarzyna i Elżbieta uczęszczały do Gimnazjum Polskiego Macierzy Szkolnej i trenowały w KS Gedania.
Więcej informacji w artykule:
Schoennagelowie zamieszkali przy ul. Na Stoku 8 w 1923 r.
Leon był kierownikiem zmianowym w Radzie Portu i Dróg Wodnych w Gdańsku. Nie przyjął niemieckiego obywatelstwa, aresztowany 1 września 1939 r. Przewieziony pierwszym transportem do obozu w Stutthowie, następnie, w kwietniu 1940 r. do obozu w Sachsenhausen, stamtąd trafił do Dachau, gdzie zmarł w 1941 r.
Syn Jan – ukończył Gimnazjum Polskie w Gdańsku. Należał do Związku Harcerstwa Polskiego, Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej i KS Gedania. W okresie międzywojennym wraz z rodzicami brał udział w budowie polskiego kościoła parafialnego pod wezwaniem Chrystusa Króla w Gdańsku. Aresztowany razem z rodzicami rankiem 1 września 1939 r. trafił pierwszym transportem do obozu w Stutthofie. Matka została zwolniona do domu od razu, a szesnastoletni Jan 6 października 1939 r. Odmówił wstąpienia do Hitlerjugend i został wysłany na roboty przymusowe, gdzie pracował do 1945 r.
Rodzina Wilgorskich – mieszkała przy ul. Biskupia 6.
Franciszek – pracował na Poczcie Gdańskiej, należał do Zjednoczenia Zawodowego Polskiego, Towarzystwa Ludowego i Gminy Polskiej.
Syn Gerard – należał do Gminy Polskiej i Związku Polaków. Grał w piłkę nożną w KS Gedania. Pracował na kolei i należał do Kolejowego Przysposobienia Wojskowego. Został zabity kilka godzin przed rozpoczęciem II wojny światowej na stacji w Szymankowie.
Syn Franciszek – należał do Gminy Polskiej i Związku Polaków. Jeden z najlepszych piłkarzy KS Gedania. Aresztowany przez gestapo 2 września 1939 r. trafił do obozu w Stutthofie. Zwolniony w styczniu 1940 r.
Syn Bernard – członek Gminy Polskiej i Związku Polaków, piłkarz KS Gedania, więzień obozu Stutthof.
Córka Gertruda – należała do KS Gedania.
Rodzina Witkowskich była bardzo zaprzyjaźniona z rodziną Zwarrów. Mieszkali we własnym domu przy ul. Na Stoku 46. Ojciec i syn nosili imię Konrad. Syn był Członkiem Związku Harcerstwa Polskiego, Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej i Związku Byłych Wojaków i Powstańców. Rodzina ukrywa przez całą wojnę sztandar Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej (dziś w Muzeum Poczty Polskiej).
Organizatorem wydarzenia – spaceru i wystawy w Domu Sąsiedzkim przy ul. Biskupiej 4 było Stowarzyszenie Biskupia Górka.
Fotografie: Monika Drolińska i Grażyna Styczyńska
